Një lexim rreth librit: “Ora me rërë” i shkrimtares Vera Bekteshi, i shkruar me kulturë dhe shije. Personazhi i vërtetë pa imagjinaren rrezikon të mos jetë letrar, por jetëshkrim
Nga Preç Zogaj
Jeta e çdo njeriu është një klepsidër (orë me rërë) që zbrazet me ritmin e njëtrajtshëm, por nuk kthehet për asnjë çast nga e para. Jeta e brezave gjithashtu. Por letërsia ka zakonin ta “kthejë” këtë enë dhe të ritregojë për disa orë atë që ka ndodhur për shumë vite me një njeri, me një brez, me disa breza e kështu me radhë.
Këtë bën romani i “Ora me rërë” i shkrimtares Vera Bekteshi. Fillon nga fundi, aty ku do të mbarojë, me vetëvrasjen e Viktorit, njërit prej personazheve tragjikë e më të spikatur të librit dhe letërsisë sonë në përgjithësi. Vijon pastaj me kthimin në restrospektivë, nga vitet shtatëdhjetë të shekullit të kaluar e deri në dhjetëvjeçarin e parë të shekullit të ri, të jetës së një grupi gjimnazistësh të viteve shtatëdhjetë në Tiranë që do të mbesin të lidhur përgjithmonë me njeri tjetrin edhe pasi të kapercejnë ndryshimin e regjimit dhe të bëhen pesëdhjetëvjeçarë, si për të provuar atë që thotë Ekxypery se nuk krijohen më miq të vjetër. Pas dyqind e shtatëdhjetë faqesh kthehet sërish aty ku ka nisur te homazhi dhe rekuiemi i miqve të vjetër për Viktorin, ish nxënësin dhe studentin e shkëlqyer, një arkeolog , një intelektual i sofistikuar me interesa të gjera, që nuk mundi ta çonte përtej të pësëdhjetave barrën e jetës dhe ka vdekur në një mëtim metaforik për të thyer ligjet e gravitacionit , të dëshpërimit dhe të së keqes gjithashtu që na mbajnë të kapur pas tokës.
Ka romane që shpërfaqin anatominë e një nate apo çasti të vetëm, ku kondensohet një histori e caktuar. Ka romane që rrokin dekada në shtrirjen e tyre kohore, siç është, për të marrë një shembull të freskët, romani “ Kanali Musolini” i shkrimtarit italian Antonio Pennachi ( botim në shqip nga “Dituria”, me përkthimin e Diana Katrastit), në të cilin historia e Italisë në gjysmën e parë të shekullit të njëzetë në përthyerjen e saj vjen dhe shpaloset në historinë e një familjeje të thjeshtë italiane. Midis këtyre skajeve ka plot e plot romane që zhvillohen në intervale kohore të larmishme.
Romani “Ora me rërë” mund të konsiderohet një roman i skajit të dytë në ndarjen tonë. Ai është kompozuar si një mozaik fatesh e jetëshkrimesh paralele, që takohen e ndërthuren here pas here në udhëtimin dhe ndërveprimin e tyre tridhjetëvjeçar, në kontekste politike e shoqërore të njohura, gjë që përcakton sfondin historik të romanit në lidhje të natyrshme me fatet individuale të personazheve. Çdo roman realist është edhe histori.
“Ora më rërë” vetëm e verteton këtë sentencë të njohur. Lexuesit gjejnë aty përgjigje të shtjelluara në një subjekt letrar për pyetje që mbeten gjithnjë intriguese: Çfarë ishtë rinia oksidentale e Tiranës e viteve shtatëdhjetë, ajo që ka lënë sot e gjithë ditën kujtimin e një meteori në qiellin tonë të lirisë? Si u reflektua në Tiranë lëvizja e famshme rinore dhe intelektuale e viteve gjashtëdhjetë e tetë në Europë përsa i përket hapjes, modës, kontaktit me muzikën, letërsinë dhe filozofinë moderne? Cilat ishin në Tiranë jehonat e parullave “heretike” të tilla si “ është e ndaluar të ndalosh” apo “ jini realistë, kërkoni të pamundurën” e tjerë?
Pa pretenduar të pasqyrojë një tabllo shteruese, “Ora me rërë” sjell ngjarje dhe personazhe të spikatur të pranverës së vogël shqiptare të atyre viteve, ku siç merret me mend, tonin nuk e jep rrebelimi që mbetet i brendshëm dhe impersonal te shumë prej personazheve , por aspiratat, kërkesat, prirja për të qenë të lirë, njëlloj tolerance njerëzore e brezit të ri që arrin të ngrihet për pjesën që luan vetë mbi diferencimet klasore në sistem. Rasti më emblematik në roman është Nadja, një personazh qendror, e cila është vajza e një të dënuari nga partia, por që përtej privacioneve të sistemit, nuk ndihet e përjashtuar apo e nënvlerësuar nga moshatarët.
Një element tjetër në narrativën e këtij romani , mjaft interesant për njohjen dhe leximin, është ajo se çfarë ndodh me një brez të rinjsh të talentuar që janë bërë dyzet vjeçarë në shoqërinë e mbyllur dhe papritur e shohin veten në liri. Trajektoret që ndjekin jetët e perzonazheve janë të larmishme. Ata luftojnë, duke iu përshtatur rrethanave të reja, nën kërcënimin e një fataliteti të pacilësueshëm, që ka lidhje me kohën që shkon dhe pamundësinë e shlyerjes së pengjeve. Nadja është një grua e fortë që do të marrë shumë goditje por nuk do të thyhet, ndërkohë që Viktori, ai që ka qenë për shumë e shumë kohë një pikë referimi për të gjithë, nuk do të arrije të orientohet e të gjejë veten, do të goditet nga dështimet e pabesitë, pastaj do të takohet me mendimin dhe aktin e vetëvrasjes në një proces të shtjelluar me mjeshtëri nga autorja.
Temat e librave letrarë janë dhe jepen falas në panairin e hapur të jetës. Shkrimtari u bën vend në letërsi, veç të tjerash, me dhuntinë për t’i plazmuar në subjekte tërheqëse, me aftësinë për të hyrë thellë në botën shumëdimensionale të personazheve dhe dukurive, me kënvështirimet e reja, me mënyrën e të shkruarit.
Romani “Ora me rërë” ngrihet mbi temat e veta në kuptimin letrar të fjalës dhe dedukton mbi to atë që ka nënvizuar shkrimtarja Diana Çuli në një shënim të saj, rrëfimin për goditjet e jetës dhe përballjen e tyre ku dhimbja dhe lumturia shkojnë prapë e pranë në këtë kalejdoskop karatekeresh origjinalë e tërheqës”.
Vera Bekteshi shkruan me kulturë dhe shije, ajo priret nga stili didaskalik që në pamje të parë të lë përshtypjen e një ftohtësie, por që nga ana tjetër eviton kudo gjënë e tepërt apo banalitetin, duke e bërë këtë vepër mozaik jetëshkrimesh të shoshitura, personazhi imagjinar pa të vërtetin është fiktiv. Personazhi i vërtetë pa imagjinaren rrezikon të mos jetë letrar, por jetëshkrim.
Shkrimi është marrë nga Mapo.al
(Porosite librin me një telefonatë 35544508282, me mesazh ose online, ose te linku: Ora me rërë
Paguaje në dorëzim. Transport KUDO.)