Preç Zogaj
Lexim rreth romanit “I pa(n) djeshmi” i autores Geverina Muzhaqi, botuar nga botimet Dudaj në vitin 2016
Geverina Mushaqi është një shkrimtare e re e talentuar, përkthyese nga italishtja gjithashtu, me njohuri të mira për letërsinë dhe për zanatin e të shkruarit falë studimeve që ka kryer në Universitetin “La Sapienza” në Itali dhe falë ushtrimeve të saj në të shkruar.
Ajo ka debutuar në letrat shqipe me romanin befasues “Stina e pestë” ( 2014) botuar nga “Dudaj”. Një vit më vonë, botoi librin poetik “Këmbëzbathur nëpër hënë” dhe së fundi romanin “I pa(n) djeshmi” nga e njëjta shtëpi botuese.
Që në romanin e parë, cilësia e prozës së saj parajmërontë ardhjen e një shkrimtareje shumë premtuese. Po të kishte në Shqipëri një vëmendje të ngritur për prurjet e reja letrare, debutimi i saj do të kishte bërë bujë.
Por gjithsesi nuk është se kaloi pa u vënë re. Me interes të veçantë do të pritej romani i saj i dytë sepse, siç ndodh shpesh, i dyti konfirmon ose jo vazhdimësinë, talentin, shkrimtarin.
Dhe ja ku kemi romanin me njëqind e shtatëdhjetë faqe “I pa(n) djeshmi”. Ky roman përforcon dy tipare të stilit të kësaj autoreje: dinamizmin dhe frymëzimin.
I pari, dinamizmi, del në pah sidomos kur shtjellohen episode të llojit të aksionit apo inkursione psikologjike në dritëhijet dhe kontadiktat e brendshme të perzonazheve, siç është për shembull përballja e Donit, perzonazhit kryesor të librit, me objektin e pasqyrës, e cila, “e heshtur si vdekja dhe dinamike si jeta, e fiksuar rrënjësisht në hapësirë dhe kohë, është e vetmja që më bën të kuptoj se cili jam në të vërtetë: një njeri kallp”, thotë Doni për veten e tij.
Frymëzimi nga ana tjetër është kudo ku ka skena lirike apo erotike, evokime dhe meditime që shpalosin me elegancë poezinë e dashurisë.
Romani është një lloj skaneri letrar i njeriut të pandjeshëm dhe pa të djeshme. Ky është Doni, personazhi qendror i librit, një drejtues i ri i suksesshëm në një televizion kombëtar, i pashëm, shijues i jetës së bukur, narcizist, vanitoz, i përciptë, donzhuan i shfrenuar në lidhje sipërfaqësore, një i varur nga dy tabutë e kohës: seksi dhe paraja .
“Ai nuk provon kurrfarë empatie; interesi që ka për të tjerët mbetet përherë i përciptë , por ndjesia e të qenit i admiruar e bën të ndihet i rëndësishëm dhe i fuqishëm”, thotë autorja për të.
Pandjeshmëria dhe padjeshmërie ( tabula rasa) tregohen si anë të së njëjtës medalje te ky personazh që deri në një pikë të caktuar të romanit personifikon të suksesshmin e kohës sonë.
Autorja kërkon ta ekzaminojë pandjeshmërinë e personazhit, këtë dukuri vërtet të tmerrshme, të denjë për shtjellime romaneske. Një libër thellë-thellë duket të ketë në boshtin e vet një gjetje apo një temë të tillë organizuese që i jep kuptim letrar ekzistencës së tij, siç janë fjala vjen “Njolla” në romanin homonin të Filip Roth apo “Turpi” në romanin gjithashtu homonim të Selman Ruzhdi.
Geverina Mushaqi e është vetëdijshme se ku ekzaminim është i vështirë, rrënjët e pandjeshëmërisë ku nuk të çojnë; ai mund të realizohet ose nëpërmjet përfshirjes së personanzhit në një lidhje jetësore ngjarjesh që bëjnë të shpërthejnë në dritë demonët që kanë marrë peng ndjeshmërinë e njeriut, ose në formën e një hulumtimi social dhe psikologjik që do ta hidhte romanin në krahët e esesë, ose nëpërmjet një forme vetërrëfyese të momenteve dhe detajeve pikante të jetës si një mënyrë ekzorcioni, nxjerrje të së keqes nga shpirti dhe, për aq sa është e mundur, edhe katharsisi.
Autorja ka zgjedhur këtë formë të tretë për të ekzaminuar të pandjeshmin dhe të padjeshmin e librit të saj. Vetë romani është ndërtuar në formën e një letre të gjatë të Donit për Rean, në të cilën ai i rrëfen gjithçka, që nga frakturat psikologjike dhe shpirërore të fëmijërisë dhe pastaj me radhë emigrimin në Itali, kthimin, ngjitjen në të përpjetën e suksesit, shoqëritë e kalbura, historitë me femrat, bashkëjetesën me Borën, një prej femrave të adhuruara të shtratit të tij, vdekjen e vajzës ferishte nga kjo bashkëjetesë.
Në rrefimin e dyfishtë para letrës për Rean dhe pasqyrës që është shoja e tij e vetmisë, Doni, pushtuesi me lehtësi i të gjitha kështjellave femërore, që ka ngecur si një përbindësh i dënuar prej vesit të tij para lartësisë së Reas, fillon të shqiptojë gjuhën e dashurisë, të vuajtjeve të saj, të suplesës, të venerimit për gruan. Rea sikur merr hak për gratë e lënduara nga mëtuesi i saj i përgjunjur, por ky nuk duket të jetë qëllimi i autores. Ajo kërkon të pohojë me forcën e subjektit letrar fuqinë transformuese të dashurisë.
Romani ka faqe të shkruara shumë bukur me një gjuhë të zhdërvjellët, lakonike, të pangarkuar panevojë; ka persiatje tërheqëse dhe zhbirime të thella për çëshje të shpirtit, të zhgënjimeve, të dobësisë, të vetmisë, të caqeve, të qëllimeve…; ka tablo dhe skena të gjalla siç është darka në shtëpinë e Ministrit të Financave që sjell pasqyrimin në letra të një fragmenti të oligarkisë sonë. Romani pra ka plot xhevahire letrare të shpërndara andej-këndej; dhuntitë e Geverinës si shkrimtare me bagazh gjuhësos e kulturor spikasin sërish.
Por del edhe tek “ I pa(n)djeshmi” problemi që kemi vënë re e kemi trajtuar në disa reçensa të mëparshme për libra të caktuar. Autorët janë mjaft të përgatirur, zotërojnë mjetet shprehësë, kanë kulturë, shkruajnë bukur, por kur mbaron së lexuari këto libra kupton se mungon diçka në to, ndoshta esenciale për t’i kategorizuar si letërsi plotësisht e realizuar.
Ose subjekteve dhe personazheve u mungon aura jetësore ,ose mungon boshti organizues i veprës që u jep bashkë me arsyen pse duhen shkruar edhe fuqinë e perjetimit dhe emocionit nga ana e lexuesit. Me fjalë te tjera, janë më shumë ushtrime letrare që paralajmërojnë vepra, se sa vepra.
Geverina Mushaqi është padyshim një hap përpara në këtë aspekt. Ajo vetë e ka ngarkuar me ekzigjenca pritjen e lexuesve të saj.
Shkrimi është botuar në gazetën MAPO, datë 18 shkurt 2017.
Librin mund ta blini direkt online me një klik KËTU, me një mesazh në rrjetin social Facebook.com/Bukinist.al apo me një telefonatë te: 35544508282. Transport KUDO. Paguani sapo ta merrni në dorëzim
